WSPOMAGAJĄCE I ALTERNATYWNE SPOSOBY POROZUMIEWANIA SIĘ Z DZIEĆMI Z ZABURZENIAMI KOMUNIKACJI WERBALNEJ
mgr Justyna Macheta
Pracując z dziećmi z niepełnosprawnością sprzężoną wielokrotnie spotykam się z problemem braku lub niedostatecznie wykształconej mowy moich podopiecznych. Tradycyjnie rozumiana terapia logopedyczna nie przynosi oczekiwanych rezultatów. Dzieci nie są w stanie porozumiewać się w sposób werbalny. Stwarza to duże problemy we wzajemnym komunikowaniu się i może powodować wiele stresujących dla nich sytuacji. Czują się niezrozumiane, wyobcowane i odizolowane od świata ludzi mówiących. Szansą na zmianę tej sytuacji stało się porozumiewanie pozawerbalne w postaci umownych symboli i gestów, tzw. komunikacja alternatywna i wspomagająca ( w oryginale angielskim: Augmentative and Alternative Comunication - AAC).
Komunikacja wspomagająca dla wielu dzieci i dorosłych z poważnymi zaburzeniami mowy i języka, służy jako "głos" umożliwiający kontakt z innymi ludźmi oraz uczestniczenie w codziennym życiu.
Cele:
- podstawowa komunikacja
- pomoc w rozumieniu komunikatów
- rozwój umiejętności językowych
- ułatwienie integracji społecznych
- pomoc w budowaniu relacji
Użytkownikami komunikacji wspomagającej są przede wszystkim osoby u których na skutek czynników wrodzonych lub nabytych doszło do uszkodzenia obszarów mózgu odpowiedzialnych za mowę. Osoby te nie są w stanie posługiwać się mową artykułowaną w ogóle, bądź też artykulacja jest na tyle niezrozumiała, że w znacznym stopniu zaburza proces komunikacji. Wśród użytkowników można wyróżnić m.in. dzieci i dorosłych cierpiących na mózgowe porażenie dziecięce, choroby mięśniowe, stany poudarowe, choroby nowotworowe (guzy mózgu, krtani), upośledzenie umysłowe, autyzm, rozwojowe zaburzenia mowy.
Warunkiem rozpoczęcia alternatywnych sposobów porozumiewania się jest ocena dojrzałości psychofizycznej dziecka niemówiącego, jego możliwości komunikacyjnych oraz indywidualnych predyspozycji.
System znaków komunikacji wspomagającej i alternatywnej zależy od indywidualnych umiejętności i potrzeb dziecka. Gesty i/lub symbole nie są wzajemnie wykluczającymi się, mogą być stosowane łącznie lub rozłącznie. Wyróżniamy:
1. Systemy manualne (gesty) - służą lepszemu zapamiętywaniu uczonego symbolu, kojarzeniu konstrukcji zdaniowych. Zważywszy, że centra nadawania mowy oraz ruchów dłoni i palców znajdują się w sąsiadujących z sobą częściach kory mózgowej, gesty wspomagają także naukę artykulacji. Wśród systemów manualnych wykorzystywanych w pracy z dziećmi z niepełnosprawnością sprzężoną zaliczamy m.in.:
- gesty Coghamo
- gesty Makaton
- elementy języka migowego
2. Systemy dotykowe (daktylografia, symbole jednoznaczne) - docelowo są one przeznaczone dla osób niewidomych lub słabowidzących:
- Daktylografia - porozumiewanie się za pomocą alfabetu palcowego wystukiwanego na dłoni dzieci niewidomych niemówiących,
- Symbole jednoznaczne - są konkretną reprezentacją komunikatu werbalnego (przedmioty codziennego użytku, zabawki, ubrania, z którymi dziecko ma kontakt). Wybranym przedmiotom nadajemy określone znaczenie komunikacyjne, (np. buty mogą symbolizować wyjście na spacer, talerz może być konkretną reprezentacją czynności jedzenia itp.). Systemy dotykowe mają swoje zastosowanie w pracy z dziećmi z upośledzeniem umysłowym.
3. Systemy graficzne: fotografie, obrazki, piktogramy, symbole PCS oraz symbole Blissa. Dobór systemu uzależniony jest od stopnia rozumienia symboliki graficznej przyszłego użytkownika. Rys. piktogramy Wspomagające i alternatywne sposoby porozumiewania się:
- umożliwiają językowe uczestnictwo dzieci w życiu codziennym i kontaktach z najbliższymi,
- są sposobem nauki rozumienia języka dla dzieci o zakłóconym przetwarzaniu słuchowym,
- ułatwiają rozwój symbolizacji i przyswajania pojęć, przez co istotnie poprawiają rozwój poznawczy,
- pozwalają uczynić język konkretnym i używać wielokanałowego przekazu, co ma szczególne znaczenie dla dzieci z upośledzeniem umysłowym,
- redukują frustrację i problemy z zachowaniem dziecka, będące następstwem bycia niezrozumiałym.